In het Knack artikel van ‘De Klimaatoptimisten’ van 26 augustus 2024 houdt Han Renard het zoveelste pleidooi voor een groen kapitalisme, inclusief de groene marketeers. Tegelijkertijd speelt ze vlotjes ook het gekende riedeltje over bangmakerij en doemdenken, met andere woorden: het is weer klimaathysterie.
Ik zal niet in gaan op de redenen waarom we ons zorgen moeten maken, daar vloeit al genoeg en veel geleerder inkt over dan die van mezelf. Maar laat mij wijzen op het feit dat Renard zelf tot de bangmakers behoort, zij het van het ander soort: angst zaaien over noodzakelijke klimaatmaatregelen en de activisten. Die willen je namelijk alles afpakken, zoals ‘je auto, je barbecue en je vliegreizen’ – hoe durven ze! – en vergelijkt het met Noord-Korea! In mijn jeugd (en als dertiger is dat niet zo lang geleden) waren vliegtuigreizen helemaal niet zou courant als vandaag de dag en reden er weinig mensen rond met een dikke SUV. Men kan de jaren ’90 veel verwijten maar niet dat het leek op een Noord-Koreaans concentratiekamp. Wat wil mevrouw Renard hier zeggen? Dat we banger moeten zijn van de klimaatmaatregelen dan van ons veranderd klimaat?
De wetenschap waarschuwt ons al decennia over wat er aan de hand is én wat we kunnen doen en werd genegeerd, weg gewimpeld of kreeg op z’n best een beleidsdoekje voor het bloeden. De kaap met 1.5 graden zijn we intussen voorbij, iets dat onze wereldleiders nog geen 10 jaar geleden in Parijs bezwoeren dat ze gingen voorkomen. We hebben elk recht om kwaad en angstig te zijn. De tijd om er een rustig, onbezorgd publiek debat over te houden is al lang gepasseerd. En op niet al te lange termijn zullen we ook niet meer kunnen doen alsof – wanneer de kosten van natuurrampen (en de verzekeringspremies) of voedselprijzen door mislukte oogsten snel beginnen zullen stijgen.
Het echte probleem, me dunkt, dat dit soort klimaatoptimisten heeft met het alarmisme, is dat pessimisme niet verkoopt. En dat klopt volledig. Maar laat nu net dat verminderen van onze consumptie een belangrijk deel van de oplossing zijn. En welke waarde zou ik moeten hechten aan uitspraken van advertisers, marketeers en communicatiestrategen? Mensen wiens taak het is om ons zoveel mogelijk te verkopen. Wat maakt het uit als het ‘groen(er)’ consumeren is, we blijven de grenzen van onze enige planeet overschrijden.
Maar de doembeelden zetten niet aan tot actie, integendeel, zeggen de communicatie experts van Han. Inderdaad, angst werkt vaak verlammend. Maar op sommigen, zoals ondergetekende en andere activisten, net activerend. Het is helemaal geen eenduidig effect. Niemand verwacht ook dat iedereen individueel in actie moet schieten, nee, we moeten dat als maatschappij in zijn geheel doen. En samen, als collectief, zijn we meer dan de som van onze delen en overstijgen we louter particuliere emoties en dus ook onze angst. En wij zouden het moeten weten: eendracht maakt macht.
Er is een enorm project nodig om de problemen aan te pakken. Onze hele samenleving moet op tamelijk korte termijn een hele omslag maken – niet enkel naar CO2 neutraal, maar ook naar duurzaam op vele andere vlakken. Sommigen vergelijken dit met de totale mobilisatie tijdens de wereldoorlogen. Dit is geen hyperbool. Bedenk maar hoe motiverend, inspirerend maar tegelijkertijd ook hoe angstwekkend die laatste wereldbrand moet geweest zijn? Vraag gerust eens na bij de nog overlevende (over)grootouders die het meemaakten. En toch is de vrije wereld hierin geslaagd, omdat ze een verhaal bracht waar de opoffering, het verlies, de terreur, de onzekerheid opwoog tegen het alternatief. Een gelijkaardig klimaatprogramma gaat niet ontstaan door een paar vegan radicalen, hoe hard ze het ook proberen, daar is veel meer voor nodig, op hoog niveau en met alle mogelijke middelen. Alvast een geruststelling, voor mocht het idee van zo’n klimaatoorlog je nog angstiger maken: het verschil met de wereldoorlogen is dat er geen nutteloze moeite gestoken moet worden in kanonnenvlees of wapenproductie, maar alles kan naar de transitie. Er is dus marge!
En waarom wordt de eis om dit rechtvaardig te doen afgedaan als linkse dromerij? Als we draagkracht – ik herhaal: wereldwijd – nodig hebben voor dit project, hoe ga je dat krijgen als we het op dezelfde onrechtvaardige manier gaan doen als het probleem nu ontstaan is? Daar gaan mensen, hele naties zelfs, op afknappen. Waarom zouden zij die quasi geen schuld treffen in deze problematiek, maar toch alle gevolgen over zich geen krijgen – waar denk je dat die ‘20 procent van het wereldwijde bbp verloren zal gaan’ tegen 2050? – geen verbeteringen voor henzelf mogen verwachten?
En daarbij komt nog dat de klimaatbeweging een positief programma hééft voor dit project, maar dit wordt door de Renard onmiddellijk weg gezet als naast de kwestie en teveel gevraagd. Het idee van ‘degrowth’ is inderdaad een wat ongelukkig klinkende (maar niet onjuiste) naam – Dirk Holemans van Oikos spreekt daarom bijvoorbeeld van ‘omgroei’ – maar wel uitgebreid en positief programma! Het gaat niet om onze volledige economie te doen krimpen – integendeel, sommige sectoren moeten sterk groeien – maar om het omgooien van ons economisch roer. We moeten af van het idee dat groei het antwoord is op al onze problemen, want groei ligt aan de grond van het klimaatprobleem. Het heeft ons veel gebracht, maar vaak ten koste van anderen. Het is hier dat de klimaatbeweging ook de link legt met het nog steeds doorwerkende kolonialisme. Wij verbeelden ons een andere wereld om naar te streven, een waar meer plaats is voor zorg, gezondheid, gelijkwaardigheid, balans, en dit voor iedereen; waar dan ook ter wereld. De klimaatcrisis is een planetair probleem, dus onze oplossingen zullen dat ook moeten zijn. We kunnen dus niet stoppen aan onze (Vlaamse, Belgische of Europese) grenzen maar moeten de moed en eerlijkheid hebben om verder te zien.
Het ontbreekt niet aan draagkracht bij de, nogal amorf uitgedrukte, bevolking. Het probleem zit niet bij de werkende mensen, maar bij een hogere klasse die er alle belang bij heeft om het destructieve groeimodel in stand te houden. En een alternatief klimaatverhaal zou anderen wel eens kunnen inspireren om iets te doen aan de staat van de wereld en daarbij heeft die hogere klasse alles bij te verliezen.
Another world is possible.